- 28 Haziran 1925’in anısına -

      “Ben, idaresi altındaki memlekette içkiyi yasaklayıp kendisi sarayında içki içen adama biat etmem!”

     Bu sözler, Diyarbekir (Diyarbakır) ilinin Bısmıl (Bismil) ilçesine bağlı Çılsıtun (Kırkdirek)köyünden mümtaz ve saygın bir şahsiyet olan Seyyîd Haşîm’e ait.

     1639 yılında, Osmanlı padişâhı IV. Murad’a söylenmiştir.

     İlmi, takvâsı ve dînî önderliğiyle nam salmış olan Seyyîd Haşîm, başka bir âlim olanSeyyîd Hacı Hûseyn el- Hûseynî’nin babasıdır. O’nun oğlu da Molla Haydar’dır. O’nun da oğlu Molla Kasım, O’nun da oğlu Şeyh Ali Septî, O’nun da oğlu Şeyh Mahmud Fevzî, O’nun da oğlu 1925 yılında laik – kemalist Türkiye Cumhuriyeti devletine karşı ayaklanan Şeyh Said’dir. Şeyh Said’in dedesinin dedesinin dedesi olan Seyyîd Haşîm, Resûl-i Ekrem (saw)’in Kerbelâ’da şehîd olan torunu İmam Hz. Hüseyin’in soyundan gelen bir seyyîddir.

     Şeyh Said’in 6. göbekten dedesi olan Seyyîd Haşim Efendi’nin yapısında var olan tevhidî ve direnişçi rûh, Kerbelâ’dan başlayıp süregelen Hüseynî bir rûh olarak, bu sülalenin umde özelliğini oluşturmuştur.

≈ ŞEYH SAİD’İN DEDELERİNİ VE BABASINI YAKINDAN TANIYALIM ≈

     1925 Kürdistan İslamî Direnişi’nin âzîz rehberi Şehîd Şeyh Said’in soy silsilesi, 1639 İslamî Direnişi’nin âzîz rehberi Şehîd Seyyîd Haşîm’den itibaren şu şekilde gelmiştir:

     Seyyîd Haşîm → Seyyîd Hacı Hüseyin el- Hüseynî → Molla Haydar → Molla Kasım → Şeyh Ali Septî → Şeyh Mahmud Fevzî → Şeyh Said.

     İslam ve Kürdistan tarihinde güzide yerleri olan bu öncü şahsiyetleri şimdi de sırasıyla daha yakından tanıyalım:

     ► Seyyîd Haşîm

     Şeyh Said’in altıncı göbekten dedesi olan ve Haziran 1639’da Osmanlı padişâhı IV. Murad’a biat etmeyi reddettiği için tüm ailesiyle birlikte katledilen Seyyîd Haşîm, aslen bugünkü Irak Kürdistanı’ndan, 16 Mart 1988 tarihinde kimyasal silâh kullanılarak gerçekleştirilen korkunç Halepçe Katliâmı’nın işlendiği Halepçe ilçesinin de kendisine bağlı bulunduğu Süleymaniye vilayetindendir.

     Seyyîd Haşîm, Süleymaniye’den Diyarbekir’e göçüp Bismil ilçesinin Çılsıtun (Kırkdirek)köyüne yerleşir. O’nunla birlikte, vaktinde Süleymaniye’den İran’ın Urmev şehrine yerleşmiş olan uzaktan amca çocuğu, Azîz Mahmud Urmevî de Diyarbekir merkeze yerleşir ve burada hizmet etmeye başlarlar (IV. Murad’ın Bağdad Seferi’ne giderken evinde kalıp ziyafet verdiği Azîz Mahmud Urmevî).

     Seyyîd Haşîm, Bismil civarındaki aşiretlerle ilgilenip medresede talebe yetiştirirken, Azîz Mahmud Urmevî de Diyarbekir şehir merkezinde Kadirî tarikatının bir şeyhi olarak halkı irşâd eder. Bu teblîğlerin neticesinde Azîz Mahmud Urmevî’nin mürîdlerinin sayısının 40 bini bulduğu, Seyyîd Haşîm’in ise yüzlerce talebesinin olduğu söylenir.

     Osmanlı padişâhı IV. Murad, 1639 tarihinde meşhur Bağdad Seferi’ne giderken yolda Diyarbekir’e uğrar. Bağdat Seferi öncesi Kürdistan ulemâsından biat almak isteyen IV. Murad, Diyarbekir’de birkaç gün konaklar.

     IV. Murad Diyarbekir’deyken, kitabın başında bahsettiğimiz Seyyîd Haşîm’in (Şeyh Said’in dedesinin dedesinin dedesi) uzaktan amcasıoğlu olan akrabası Azîz Mahmud Urmevî’nin evinde misafir olur.

     IV. Murad, Diyarbekir ve çevresindeki âlimlerden biat almak için bir ziyafet verir ve bölgedeki tüm İslam âlimlerini, şeyhleri ve ağaları yemeğe dâvet eder. Lakin Seyyîd Haşîm ve bazı âlimler, Bağdad’daki Müslümanlar’ın kanının akmasına vesile olmamak için bu dâvete icabet etmezler. Seyyîd Haşîm, maiyetindeki gücüyle sefere iştirak etmediği gibi, IV. Murad’ın ahlakî zaafiyetleri ve içkiye olan düşkünlüğünden ötürü O’na biat etmez.

     Ancak Seyyîd Haşîm, bölgenin en önemli isimlerinden biridir ve IV. Murad’ın Bağdad Seferi’nin dînî ve şer’î açıdan meşrûluğunu tasdik ettirmek için Seyyîd Haşîm’in biatını alması şarttır. Zaten IV. Murad bu amaçla Diyarbekir’e gelmiş, Diyarbekir’de konakladığı günlerde bilinçli olarak Seyyîd Haşîm’in amcasıoğlu Azîz Mahmud Urmevî’nin evinde kalmıştır ki, bu davranışı bir nevî “jest” olarak algılansın ve biat alma konusunda herhangi bir sıkıntı yaşamasın.

     Ancak ziyafete dâvet edilen Seyyîd Haşîm bu yemeğe iştirak etmeyince, IV. Murad kendisine, evine bizzat elçiler göndertir ve Sultan’a biat etmesi teklif edilir. Seyyîd Haşîm ise IV. Murad’ın elçiler yoluyla gönderdiği biat isteğine şu sözlerle karşılık verir:

     “Ben, idaresi altındaki memlekette içkiyi yasaklayıp kendisi sarayında içki içen adama biat etmem!”

     Bu duruma oldukça sinirlenen IV. Murad, aynı teklifi birkaç defa daha göndertir ama her seferinde olumsuz cevap alır. Seyyîd Haşîm’in yanısıra bölgedeki diğer âlimlerden de hiçbiri Sultan’a biat etmez. Aynı şekilde, Kürdistan’ın ileri gelen ailelerinden biri olan Bedirhanî ailesi ve bunlardan başka bazı şeyh ve aileler de padişâh IV. Murad’ın çağrısını geri çevirirler.

     IV. Murad, Kürdistan ulemâsından biat alamadan Bağdad Seferi’ne çıkmak zorunda kalmıştır ki, biat alınmadığı için bu sefer zaten ğayr-i meşrû bir seferdir ancak Sultan Murad buna rağmen sefere gitmekten caymaz.

     Kürdistan ulemâsından biat alamadığı için onlara karşı öfkeli ve hınçla dolu olan IV. Murad, Bağdad Seferi akabinde İran Safewî Devleti ile Kasr-ı Şirin Antlaşması’nı da Kürt ulemâsına hiç sormadan ve Kürt mîrlerine danışmadan imzalar. Osmanlı ile İran arasında 1639 yılında imzalanan ve tarihte ilk kez Kürdistan topraklarını parçalayıp ikiye bölen bu antlaşma, Kürtler’e hiç danışılmadan imzalanmıştır.

     1639 yılı, Kürdistan toprakları ve bu topraklar üzerinde binlerce yıldır yaşayan Kürt halkı için bölünmüşlük ve parçalanmışlık ile geçen acı tarihinin başlangıcıdır. Çünkü bu tarihte, günümüzde İran Kürdistanı’nın Kirmanşâh vilayetine bağlı bir Kürt kenti olan Qasrê Şêrîn’de Osmanlı ile İran arasında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile birlikte Kürdistan toprakları tarihte ilk kez ikiye bölünüp parçalanır. Kürdistan’ın batısı Osmanlı’nın, doğusu da İran’ın payına düşer.

     300 yıl sonraki Lozan Antlaşması’yla 5 parçaya bölünecek olan Kürdistan, ilk kez orada, 1639’da iki parçaya ayrılır. Kasr-ı Şirin Antlaşması ile birlikte ilk kez aynı dili konuşan, hatta akraba olan insanlar biribirlerinden kopartılırlar.

     Kürdistan topraklarının iki ayrı devlet arasında bölünüp üleştirilmesi, Kürdistan’da irşâd ve tedrisat faaliyetleriyle meşgul olan İslam âlimlerinde, o dönemler halkın tartışılmaz öncüleri olan ulemâ kesiminde isyan derecesinde büyük bir hoşnutsuzluğa yol açar. Öyle ki, bu parçalanmaya duyulan tepki ve öfkenin fiilî bir isyana dönüşmesi için sadece bir kıvılvım yeterlidir.

     İşte Kürdistan’daki ulemâ ve fukehânın, şeyh ve mollaların Osmanlı ve İran’a bu derece tepkili oldukları ve Kürtler arasındaki hoşnutsuzluğun bu derece ileri boyutta olduğu bir zamanda, Osmanlı padişâhı IV. Murad zaten Bağdad’dadır ve İstanbul’a dönerken eyaletin merkezi Diyarbekir’e uğramak isteyecektir.

     Büyük bir felâketin bas bas “geliyorum” diye bağırması demektir bu.

     Kürdistan eyaletinin o zamanki başkenti Diyarbekir’de yaşamakta olan (kitabın en başında IV. Murad’a söylediği sözü aktardığımız ve 1925’te laik Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı ayaklanan Şeyh Said’in dedesinin dedesinin dedesi olan) Seyyîd Haşîm, bu tepkilerin başını çekmektedir.

     IV. Murad, Bağdad Seferi’nden dönerken, beklendiği gibi Diyarbekir’e uğrar. Fakat bu seferki gelişi, tamamen intikam almak, hesap sormak ve kendisine biat etmeyi reddeden Seyyîd Haşîm’e haddini bildirmek amaçlıdır.

     Bağdad Seferi’ne giderken uğradığı Diyarbekir’de Seyyîd Haşîm’in amcasıoğlu Azîz Mahmud Urmevî’nin evinde misafir olan IV. Murad, Bağdad Seferi dönüşünde Diyarbekir’e yeniden uğradığında ise Kabî (Bağıvar) mahallesinde bir eve misafir olur.

     IV. Murad, Diyarbekir’deki bu ikinci konaklamasında yeniden ziyafet tertip eder. Diyarbekir’in Kabî (Bağıvar) mahallesinde verilen bu seferki yemek, Bağdad Seferi Zaferi’ni ve Kasr-ı Şirin Antlaşması’nı kutlamak içindir.

     IV. Murad, bir yandan Kabî semtinde yemek verirken, bir yandan da emrindeki orduya, Çılsıtun (Kırkdirek) köyünde yaşayan ve gidişte kendisine biat etmeyen Seyyîd Haşîm’i tüm ailesiyle birlikte kılıçtan geçirmelerini, medresesini taş üstünde taş kalmamacasına yıkmalarını, Çılsıtun köyünü insanlarıyla komple ateşe verip yakmalarını, hatta civar köylerin de tamamen yakılıp yıkılmasını emreder.

     Tarih, Haziran 1639...

     Yer, Diyarbekir’e bağlı Bismil ilçesinin Çılsıtun köyü...

     IV. Murad’ın verdiği emir yerine getirilir ve Çılsıtun başta olmak üzere Bismil’in köyleri katliâma uğrar. Canını kurtarabilen birkaç çocuk ve kadından başka, herkesin canına kastedilir. Köyler boşaltılıp yıkılır ve köy halkından sağ kalanlar sürgün edilir.

     Suçları (!) saltanatı kabul etmemek, saltanata ve saraya değil, Qûr’ân ve Sünnet’e dayalı bir İslamî yönetim istemek, ülkeleri Kürdistan’ın parçalanmasına, aile ve akrabaların biribirlerinden kopartılmasına rıza göstermemek, kendi topraklarında, kendilerine yapılan zûlmü onaylamamak ve İslâmdışı kültürü özümseyememek. Bunun cezası da katliâm ve sürgün, kan ve şehâdet...

     Osmanlı padişâhı IV. Murad, 1639 senesinde, yani Bağdad Seferi’ni yapıp İran’la Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalayıp döndükten sonra uğradığı Diyarbekir’de korkunç bir katliâma imza atar. Yüzlerce savunmasız insan acımasızca kılıçtan geçirilir. Onlarca köy yakılıp yıkılır. Çılsıtun Katliâmı’nda, padişâha biat etmeyi reddeden halkın rehberi Seyyîd Haşîm, bütün ailesiyle birlikte katledilir. Seyyîd Haşîm’in kendisi, hânımı ve çocukları kılıçtan geçirilir.

     Bu olaya “İkinci Kerbelâ” adı verilir. Sebebi ise, tıpkı Kerbelâ’da Hz. İmam Hüseyin (as) ve yârenleri katledilirken, katliâm emrini veren Yezid’in sarayda ziyafet vermesi örneğinde olduğu gibi, Seyyîd Haşîm ve diğer âlimler ile insanlar Çılsıtun’da katledilirken, katliâm emrini veren IV. Murad’ın Kabî’de ziyafet vermesidir.

     Bu korkunç katliâmdan Seyyîd Haşîm’in sadece bir çocuğu sağ olarak kurtulur. Henüz 5 yaşında bir çocuk olan en küçük oğlu Hüseyin.

     İşte, 1925 tarihinde laik Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı gerçekleştirilen İslamî halk ayaklanmasının âzîz rehberi Şeyh Said, 1639 yılındaki o katliâmdan sağ kurtulan tek çocuk olan 5 yaşındaki Hüseyin’in soyundan gelmektedir.

     Şeyh Said’in şeceresinin, Molla Haydar’ın dedesi ve Seyyîd Hûseyn el- Hûseynî’nin babası Seyyîd Hâşîm’den itibaren “sır” olması, bu katliâm sebebiyledir. Çünkü bu olay sırasında her yer ateşe verildiği için, Şeyh Said’in soy kütüğü ile ilgili mâlumat da yanar, kül olur. Gerçi Şeyh Said’in babası Şeyh Mahmud Efendi’nin babası Şeyh Ali Sebtî, birçok kez konuşmalarında,“Biz seyyîdiz, Resûlullâh’ın soyundanız” gibi ibareler kullanır, ama şecere imhâ edildiği için Şeyh Said soyu daha sonra seyyîdlik iddiâsında bulunmaz.

     1639 Çılsıtun Katliâmı’nda Seyyîd Haşîm ailesiyle ve medresesindeki onlarca talebesiyle birlikte katledilir, köyler yakılıp yıkılır ve çocuk – kadın ayrımı gözetilmeden yüzlerce insan öldürülür. Hatta öyle ki, IV. Murad’ın Diyarbekir’e ilk uğradığında evinde misafir olduğu ve ziyafet verdiği Azîz Mahmud Urmevî de ailesiyle birlikte kılıçtan geçirilir. Bu korkunç katliâmda hızını alamayan IV. Murad, bölgede yaşayan küçük bir dînî azınlık olan Zerdüştler’i bile kılıçtan geçirtip katleder.

     Haziran 1639’da kendisine “Ben, idaresi altındaki memlekette içkiyi yasaklayıp kendisi sarayında içki içen adama biat etmem!” diyerek biat etmeyi reddeden Seyyîd Haşîm’i ailesiyle birlikte katleden Osmanlı padişâhı IV. Murad, bu acımasız katliâmı gerçekleştirdikten sadece 8 ay sonra, 8 Şubat 1640’ta içkiden ölür.

     İçki müptelası olduğu için siroz hastalığına yakalanıp henüz 28 yaşında ölüm döşeğine yatan IV. Murad, ölüm döşeğinde olduğu son günlerinde dahi öz kardeşi İbrahim’in öldürülmesini emretmiş, ancak emri yerine getirilmeyip ölümünden sonra İbrahim tahta çıkmıştır.

     Evet...

     Tarihin cilvesine bakın ki, 1639’un Haziran ayında katledilen Seyyîd Haşîm’in altıncı kuşaktan torunu olan Şeyh Said de, 300 sene sonra yine Haziran ayında idam edilecektir.

     Ve yine aynı vilayette; Diyarbekir’de.

     Biri Osmanlı idaresi tarafından, biri de Cumhuriyet idaresi tarafından.

     Üstelik ve en ilginci de, hem 1639’da Seyyîd Haşîm’i kılıçtan geçiren IV. Murad ve hem de 1925’te torununun torununun torunu Şeyh Said’i darağacına asıp idam eden Mustafa Kemal Atatürk, her ikisi de, evet her ikisi de aşırı içki kullanmaktan dolayı siroz hastalığına yakalanıp öldüler.

     ► Seyyîd Hacı Hüseyin el- Hüseynî

     Seyyîd Haşîm’in, 1639 Çılsıtun Katliamı’ndan sağ kurtulabilen tek çocuğudur.

     1634 doğumlu Hüseyin, katliâm gerçekleştirilip ailesindeki tüm fertler öldürüldüğünde,henüz 5 yaşında bir çocuktu.

     Yetim kalan küçük Hüseyin, uzak akrabalar tarafından büyütülür ve tıpkı tüm hayatlarını Allâh yolunda ilim ve cihada adayan ataları gibi o da medresede eğitim alarak büyük bir âlim olur.

     Büyüyüp de âlim olunca ve yeniden medreseler kurup talebeler yetiştirmeye başlayınca, ismi artık  Seyyîd Hacı Hüseyin el- Hüseynî’dir.

     ► Molla Haydar

     1639’daki direnişin rehberi Seyyîd Haşîm’in torunu, katliâmdan sağ kurtulan tek çocuk olan Seyyîd Hacı Hüseyin el- Hüseynî’nin oğludur.

     Büyük bir İslam âlimidir.

     ► Molla Kasım

     1639’daki katliâmdan sağ kurtulan tek çocuk olan Seyyîd Hacı Hüseyin el- Hüseynî’nin torunu, Molla Haydar’ın oğludur.

     Büyük bir İslam âlimidir.

     ► Şeyh Ali Septî

     1925 yılında laik Cumhuriyet idaresine karşı ayaklanan Şeyh Said’in dedesi olan Şeyh Ali Septî, Molla Haydar’ın torunu, Molla Kasım’ın oğludur.

    Şeyh Said’in dedesi Şeyh Ali Septî, 1777 yılında Diyarbekir’in Bismil ilçesine bağlı Çılsıtun(Kırkdirek) köyünde doğar. Yani 1639’daki katliâmın gerçekleştiği kendi köylerinde.

     Ali Septî, Diyarbekir’in tanınmış âlimlerinden ders alır. Halihazırda bugünkü Türkiye topraklarındaki en eski cami olan Ulu Camiî’nin yanındaki Mesudiye Medresesi’nde okur. İlmî icazetini aldıktan sonra ders vermekle meşgul olan Şeyh Ali Septî, Nebî Camiî’nde imamlık yapar.

     Daha sonra, devrin en büyük âlimlerinden biri olan Mewlânâ Halîd-i Bağdadî (1776 – 1827)’nin talebesi olur, Şeyh Ali Septî.

     Nakşibendî şeyhi olan Mewlânâ Halid-i Bağdadî, Suriye’nin bugünkü başkenti Dîmeşk(Şam)’te ikamet ediyordu. Kürtler’e Nakşibendî tarikatını aşılayan kişidir. Kürtler arasında ve bir de İstanbul’da etkin taraftarları vardı. Mewlânâ Halid, aynı zamanda şâirdi. Şiirlerinden derlenen “Divan”ı, vefâtından sonra, 1844 yılında İstanbul’da yayınlanmıştır.

     Mewlânâ Halid Bağdadî  ile Şeyh Ali Septî’nin tanışmaları ve Ali Septî’nin O’nun öğrencisi olması, şu şekilde olur:

     Mewlânâ Halid Bağdadî, Dehlev’de “hilâfet” alıp Şam’a dönerken, Şeyh Abdullâh Dehlevî’nin isteği doğrultusunda Diyarbekir’e uğrar ve Şeyh Ali Septî’ye misafir olur. Kendisiyle tanışmamaktadır; ancak Şeyh Abdullâh Dehlevî’nin ricâsını kırmamış ve O’nun referansıyla evine gidip tanışmış, kendisine misafir olmuştur.

     Şeyh Ali’yi siyâh elbiseler içerisinde gören Mewlânâ Halid, bunun sebebini sorar. Şeyh Ali, dedesi Seyyîd Haşîm’in yasını tuttuğunu söyler.  (IV. Murad tarafından katledilen dedesinin dedesi Seyyîd Haşîm)

     Şeyh Ali’yi siyâh elbiseler içerisinde gören Mewlânâ Halid, bunun sebebini soruyor. Diyor ki;

     - Sizi simsiyâh elbiseler içinde görüyorum. Bunun sebebi nedir? Siyâhı sevdiğiniz için mi, yoksa bunun özel bir anlamı var mı?

     Şeyh Ali Septî, dedesi Seyyîd Haşîm’in yasını tuttuğunu söylüyor  (IV. Murad tarafından katledilen dedesinin dedesi Seyyîd Haşîm). Diyor ki;

     - Evet, özel bir sebebi vardır. Dedemin dedesi Seyyîd Haşîm, zalim Osmanlı padişâhı tarafından tüm ailesiyle birlikte kılıçtan geçirildi, köyümüzde katliâm yapıldı. Biz yüzyetmiş senedir bu olayın yasını tutarız. Dedemin babası, dedem, babam, hep siyâh giydiler bu yüzden. Biz yaslı bir aileyiz.

     Mewlânâ Halîd, büyük bir âlim, büyük bir mutasavvıf. İlmiyle, sohbetleriyle, anlattıklarıyla, Şeyh Ali’yi çok etkiliyor.

     Kendisine misafir olduğu o birkaç günde Şeyh Ali Septî üzerinde derin etki bırakan Mewlânâ Halid Bağdadî, O’nu mahiyetine alır ve Şam’a giderken Ali Septî’yi de kendisiyle birlikte götürür.

     Şeyh Ali Septî, yeni ikâmet yeri Şam’da Mewlânâ Halid’in talebesi olur ve O’nun dergâhında eğitim alır. Mewlânâ Halid’in Şam’daki dergâhında toplam 118 öğrenci vardır. Bunlardan ikisi, konumuz açısından bizler için çok önemlidir. Çünkü bunlardan biri, 1925 tarihinde laik Türkiye Cumhuriyeti devletine karşı ayaklanan Şeyh Said’in dedesi Şeyh Ali Septî, biri de yine Şeyh Said’in yakın arkadaşı ve Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin başkanı Seyyîd Abdulkadîr’in dedesi, Çolamerg (Hakkari) ilinin Şemzînan (Şemdinli) ilçesinden olup tarihte ilk kez “Kürdistan İslam Devleti” adını telaffuz ederek ayaklanan Şeyh Ubeydullâh Nehrî’nin babası Said Tâhâ’dır.

     Şeyh Ali Septî ve Said Tâhâ, Mewlânâ Halid’in Şam’daki dergâhında gerekli tasavvufî eğitimden geçtikten sonra, “İslamî İlimler”,“Mantık”, “Felsefe” ve “Matematik” dallarında özel eğitime tabi tutulup, üst düzey bir eğitim programıyla yetiştirilmiş Nakşibendî şeyhleri olurlar. Değişik yerlerde görevlendirilirler.

     Düşünün; Mewlânâ Halîd’in dergâhında, Şam’da, aynı sınıfta eğitim gören iki öğrenci var. Biri Şeyh Ali Septî, biri de Şeyh Said Tâhâ.

     Bunlar sınıf arkadaşı ve çok yakın iki arkadaş. Aynı sınıfta ders görüyor, aynı sofradan yemek yiyor, aynı dershanede yatıp kalkıyorlar.

     Şeyh Ali Septî kimdir? Şeyh Mahmud Fevzî’nin babası, Şeyh Said’in dedesi.

     Şeyh Said Tâhâ kimdir? Tarihte ilk kez “Bağımsız Kürdistan” isteyerek ayaklanan, tarihte ilk kez “Kürdistan İslam Devleti” ifadesini kullanan Şeyh Ubeydullâh Nehrî’nin babası, Seyyîd Abdulkadir’in dedesi.

     Şeyh Ali Septî’nin torunu Şeyh Said, 1925 yılında laik – kemalist Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı İslamî kıyâm ediyor, 28 Haziran 1925 günü Diyarbakır Dağkapı Meydanı’nda darağacına asılarak idâm ediliyor.

     Şeyh Said Tâhâ’nın torunu Seyyîd Abdulkadir de, 1908 yılında kurulan Kürt Teâvun ve Terakki Cemiyeti’nin “ömür boyu başkanlığı”na seçiliyor, 1912 yılında kurulan Kürdistan Teşrîk-i Mesaî Cemiyeti’nin en büyük destekçisi, 1918 yılında kurulan Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin kurucusu ve başkanı, 1921 yılında Şeyh Said’in kayınçosu Cibranlı Halid ve Yusuf Ziya Bey’in kurduğu Kürdistan İstiklal Cemiyeti’nin, yani kısaca Azadî Cemiyeti’nin “İstanbul şube başkanı” ve O da Şeyh Said Kıyamı’nda Diyarbakır Dağkapı Meydanı’nda darağacına asılarak idâm ediliyor. Hem de oğluyla birlikte.

     Şu ibretâmiz hadiseye bakar mısınız? 1800’lü yılların başında Şeyh Ali Septî ve Şeyh Said Tâhâ, en yakın arkadaştırlar, Şam’da aynı medresenin talebeleridirler, aynı sofradan yemek yiyor ve aynı yerde yatıp kalkıyorlar. Onlardan tam yüz yıl sonra, 1900’lü yılların başında torunları birlikte idâm ediliyor; yanyana sehpalarda darağacına çekiliyorlar. Şeyh Ali Septî’nin torunu Şeyh Said ve Şeyh Said Tâhâ’nın torunu Seyyîd Abdulkadir.

     Şeyh Ali Septî ve Şeyh Said Tâhâ-i Nehrî, ayrıca Kafkasya’daki halk önderi Şeyh Şamil, O da Mewlânâ Halîd’in halifelerinden. Şeyh Şamil de.

     Bunlar, tarihe bakıldığında görülecektir ki, hepsi de halk önderidirler. Halk önderi ve hepsi de kendi halkları için mücadele etmişler, kendi halkının özgürlüğü için başkaldırmışlar. Şeyh Şamil Çeçen halkının özgürlüğü ve İslamî kimliğine kavuşması için, Şeyh Said de Kürt halkının özgürlüğü ve İslamî kimliğinden kopmaması için.

     Şeyh Mewlânâ Halîd Hazretleri, talebelerini hakikaten çok iyi yetiştirmişti. Klasik bir tasavvuf mantığıyla değil, yani medresede kal, zühd ve takvâ, toplumla da ilişkin olmasın, sosyal bir iddiân olmasın şeklinde değil, tam aksine, gittikleri memleketlerde sosyal mes’elelere, politik mes’elelere duyarlı talebeler olarak yetişmişler. Talebeleri arasında çok şâir de var.

     Şeyh Ali Septî Hazretleri de iyi şiir yazardı. Maalesef günümüze kalan şiirleri yok, fakat dilden dile okunan kaside türü şiirleri meşhurdur.

     Şeyh Ali Septî, Mewlânâ Halîd’in halifesi oluyor. Bunların hepsi, büyük tasavvuf ehlidirler, mübârek zâtlardırlar.

     Şeyh Ali Septî’nin “hilâfet” alması Cumartesi gününe tekabül ettiği için kendisine ilk orada“Septî” sıfatı takılır. Bütün hayatı boyunca “Septî” soyadını kullanmasının sebebi budur; Cumartesi günü “hâlife” olmasındandır. “Sebt / Sabbat”, Arapça / İbranîce, yani Hamî – Samî kökenli bir kelime ve “Cumartesi” demektir.

     Bugün Elâzığ ve Palu’da O’nun soyundan gelen aileler “Septioğlu” soyadını kullanıyorlar.

     Mewlânâ Halid-i Bağdadî, “hilâfet” nişânını verdikten sonra Şeyh Ali Septî’yi irşâd vazifesi için yeniden Kürdistan’a gönderir. Şeyh Ali Septî, Diyarbekir’in Lıcê (Lice) ilçesine yerleşir ve orada medresesini tesis eder. Henüz çok genç yaşlarda olan Şeyh Ali Septî, Lice’de  imamlık yapar.

     Şeyh Ali Septî Hazretleri, Şeyh Mewlânâ Halîd Hazretleri’nden icazet alınca geliyor, Hani’nin Serdê (Seren) köyünde imamlık yapıyor. O sırada Lice’ye bağlı bir köydü; şimdi Hani’ye bağlı bir nahiyedir.

     Ve çok etkili bir hatiptir, çok da cezbedici konuşmaları var, görevini orda yapıyor. Serdê’de epeyce sohbetler yapıyor. Fakat köyde Mala İskenderan (İskenderoğulları) isminde bir aile var; imamlık bu ailede babadan oğula kalmış hep. Köyün imâmları öteden beri bu ailedir. Köylüler hep Şeyh Ali Septî’nin etrafında toplanınca, bunlar rahatsız oluyor, kıskanıyor. Diyorlar ki, “Ya bu genç molla geldi kaptı; biz yüzyıllardır bu köyün imâmlarıyız, seydâlarıyız. Bu genç adam geldi, cemaatimizi elimizden aldı. Bizden daha etkileyici, etrafında sohbet halkaları oluştu, halkı daha çok etkiliyor.”

     Bir gün Şeyh Ali Septî Efendi camiye gittiğinde, bakıyor ki, iki büyük aile var tabiî, biri Sadıqî ailesi biri de İskender ailesi, bakıyor ki biri caminin bir tarafında biri caminin bir tarafında oturmuşlar. Orada anlıyor tabiî. Kendisine yakın olanlar genelde Sadıqî ailesi. İskender ailesinden olanlar öbür imamın etrafında toplanmışlar.

     Şeyh Ali Septî Efendi o köyü terkediyor. Diyor ki, “Bir yerde eğer benim yüzümden ikilik oluşacaksa, asla ve kat’a ben orda durmam. Ben sizi bölmeye değil, sizi Allâh rızâsı için ıslâh etmeye geldim. Ben buraya sizi bölmeye gelmedim. Benim amacım sizi bölmek değil. Bir dâvâ gütmüyorum, bir büyüklük dâvâsı gütmüyorum, ama madem benim yüzümden köyde bir huzursuzluk var, ben ayrılacağım.”

     Köylüler peşine düşüyor, yalvarıyor yakarıyorlar, ne yapıyorlarsa ikna edemiyorlar. Durmuyor Şeyh Ali Septî Efendi, ayrılıyor oradan.  Ordan kalkıp Elâzığ – Harput’a geliyor.

     Şeyh Ali Septî’nin Lice’den Harput’a göçü de oldukça ilginçtir. Zirâ Şeyh Ali Septî normal bir seyahât yaparak gitmemiş, Lice’den Harput’a giderken yolunun üzerindeki her köyde tek tek durarak orada birkaç saat kalmış, yol üstündeki her köyde halka İslam’ı ve Tevhîd’i anlatmış, o şekilde gitmiştir. Bunun için, Lice ile Elazığ arası o günkü şartlarda bile birkaç saatlik mesafede olmasına rağmen O’nun yolculuğu günlerce sürmüştür.

     Köy köy gezerek yolculuk yapıyor, her köyde birkaç saat kalıyor ve orada köy halkına İslam’ı ve Tevhîd’i anlatıp öyle gidiyor. Aynı Resûlullâh (saw) zamanındaki sahâbeler gibi. Bunun için, birkaç saatlik yolculuk birkaç gün sürüyor.

     Elâzığ’daki ilk günlerinde, Ulu Camiî adında bir camide sohbete katılıyor. Bakıyor ki imâm, yanlış şeyler ifade ediyor. Orda ona da karşı çıkıyor. Camide cemaatin arasında değil ama, müsait bir anında yakalayıp imamı kenara çekiyor ve ona diyor, “Hocaefendi siz böyle böyle söylüyorsunuz, lakin bunlar filhakika doğru şeyler değil” (yani akideye uygun değil veyahut da fıkha uygun değil), itirazı oluyor. Orda da bir sıkıntı yaşıyor.

     Şeyh Ali Septî mecburen Harput’tan da ayrılmak zorunda kalır. Ordan kalkıp bu sefer dePalu’ya gelir.

     Şeyh Ali Septî, Mezire (Elâzığ) ilinin Palo (Palu) ilçesine giderek yerleşir; Palu’da tekke ve medresesini tesis eder.

     Palu’da ciddî bir Ermenî nüfûsu var. Ama Palu’nun da yerel beyleri var, Palu beyleri. Bunlar da Palu’nun etrafındaki bütün Zaza (Dımılî) köylerini adetâ sömürüyorlar. “Bêj” adı verilen ağır vergiler alıyorlar köylülerden. Köylüler perişan!

     Şeyh Ali Septî Efendi ilk tavrını orada koyuyor. O yüzden Zazalar, bu zûlme ve sömürüye karşı çıkan, haksızlığa karşı suskun kalmayan bir şeyh görünce, O’na müthiş derecede bağlanıyorlar. Çünkü bu karakterde, böyle tavır koyan (günümüz tabiriyle devrimci, mazlumdan yana, ezilenden yana, ezene karşı olan) bir şeyh tipi görmemişler. Şeyh demek, onların tasavvurunda, kendilerini sömüren ağalarla iyi geçinen, hatta onlarla işbirliği yapan tiplerdir. Palu’nun, yani Zaza halkının Şeyh Said ailesine olan bu bağlılığı ve aşırı güveni, işte tâ dedesi Şeyh Ali Septî ile başlayan bir duygudaşlıktır, duygu bağıdır.

     Şeyh Ali Septî olsun, oğlu Şeyh Mahmud Fevzî olsun, O’nun oğlu Şeyh Said olsun, bu karakterde insanlar. Ne zalim devletin tekeline girerler, ne de sömürücü ağaların beylerin. Onlar her zaman için mazlum ve gariban, aç ve sefil olan halkın yanındadırlar, köylülerin safındadırlar. Bu şeyhler, halkçıdırlar, halkçı şeyhlerdirler.

     Bunlar zaten ticarete de atılıyorlar. Medreseleri inşâ etmek, onları ayakta tutabilmek, talebelerin iâşelerini sağlamak, bütün bunlar hep maddî imkânlara bakıyor. Mecburen ticarî işlere de el atıyorlar, bunları sağlayabilmek için. Bu bir çeşit sosyolojik hadisedir, boşluğun doldurulmasıdır.

     Şeyh Ali Septî, Palu’nun Kelxasî (Altıoluk) ve  Erdûrûk (Gökdere) köylerinde imamlık yapar. Kelxasî köyünde evlenir. (Kelxasî köyünün şimdiki uydurma resmî ismi Altıoluk’tur;Erdûrûk köyünün de uyduruk resmî ismi Gökdere.)

     Palu’nun Kelxasî köyünden muvahhîde bir hânımla evlenen Şeyh Ali Septî’nin, bu evlilikten dört oğlu dünyaya gelir: Mahmud, Hasan, Hüseyin ve Mûhâmmed.

     Oğullarının hepsi de İslamî tedrisat ve terbiye ile yetişip Qûr’ân ahlâkı ile büyür. Büyüdüklerinde hepsi de İslam âlimi olup yüzlerce talebe yetiştirirler.

     Bunlardan, en büyük kardeş olan Mahmud (Şeyh Mahmud Fevzî), 1925 yılında laik rejime karşı kıyâm eden Şeyh Said’in babasıdır.

     Şeyh Said’in dedesi olan Şeyh Ali Septî Efendî’nin hayatı, İslam ilmi ve seyahâttır. Çılsıtun’dan Diyarbekr’e, Diyarbekir’den Şam’a, Şam’dan Lice’ye ve ordan da Palu’ya...

     ► Şeyh Mahmud Fevzî

     1925 yılında laik Cumhuriyet idaresine karşı ayaklanan Şeyh Said’in babası olan Şeyh Mahmud Fevzî, Molla Kasım’ın torunu, Şeyh Ali Septî’nin oğludur.

     Babasının yanında İslamî eğitimini alan Şeyh Mahmud Fevzî Efendi, babası Şeyh Ali Septî Efendi’nin hizmet alanını daha da genişletir.    

     Şeyh Mahmud Fevzî Efendi, Çêwlîk (Bingöl) ili Kaniya Reş (Karlıova) ilçesinden Ali Ağa’nın kızı Gülfem Hatun ile evlenmiştir. Kayınpederi Karlıovali Ali Ağa, Karlıova’ya yerleşmişler ama aile aslen Bingöl tarafından, Zıktî aşiretindendir. Dara Hênê (Genç)’den gitmişler, Hınıs’a yerleşmişlerdir. Karlıovalı Ali Ağa’nın Şeyh Mahmud Efendi ile evlendirdiği kızı Gülfem Hatun, Şeyh Tahir Efendi ile Şeyh Mehdî Efendi’nin annesidir.

     Kayınpederi Ali Ağa kendisine diyor ki: “Sen şimdi bu medreseyi kuruyorsun, talebe yetiştireceksin, şimdi bunların masrafı vardır, bunların iaşesi lazımdır. Sen şimdi halktan toplarsan kıymetin düşer; yani köylü yoksul, perişan zaten; insanlardan sen talebeler için tayin diye toplarsan millet belki mecburen verir ama hoş olmaz. İstersen gel bunu ben sana ucuz bir şekilde satayım.” Yani damadına diyor ki, “Bir kısım senin paran, bir kısım da ben sana satayım. Ama çok da öyle kâr değil, yani usulen.”

     Kayınpederi Ali Ağa da Hınıs’ın Kolhisar mıntıkasını satın alıyor; bir kısım da etrafında hali vakti yerinde olan insanlar destek oluyor ve medreseyi orada kuruyor. O toprakların üzerinde ve kimseden de birşey istemiyor. O topraklar dediğimiz, ekilip biçilen topraklar değil, meradır. Buğday arpa falan yok; ottur, otlaktır. Orda koyun besliyorlar, hayvancılık yapıyorlar. Onun gelirini de talebelerin yemesi içmesi, medresenin masrafları için kullanıyorlar.

     1847 yılında mîrlikler lağvedilince şeyhlerin halk nazarındaki kabûlü artmış, bölgedeki en ciddî otorite şeyhler olmuş, hatta birçok mîr ailesi bir nevî şeyhlerin himayesine girmişlerdir. Kürdistan’da mirlikler lağvedildikten sonra, mirlikler ve beylikler ortadan kaldırıldıktan sonra, sosyal, siyasal ve ilmî bir boşluk doğuyor. O noktada şeyhler bu boşluğu dolduruyor. Şeyhler bir nevî toplum önderi oluyorlar. Hatta ağalar, mirler ve beyler şeyhlerin müridi oluyor. Şeyh Mahmud Fevzî, babasının hâlifeleriyle teşkilâtsal bir bağlantı kurmuş, sık sık medrese, dergâh ve kendilerine bağlı mürîdleri ziyaret edip onlarla yakın ilişki halinde olmuştur.

     Şeyh Mahmud Fevzî, bir süreliğine Mezire (Elâzığ) ilinin Palo (Palu) ilçesinden çıkıp Kalikala (Erzurum) ili Xînus (Hınıs) ilçesine yerleşir. Hınıs’ta, o zamanlar köy olan, fakat şu anda ilçe merkezinin bir mahallesi durumunda olan Kolhisar’a yerleşip burada imamlık yapar. Daha sonra Aladdîn Paşa’lardan köyü satın alır.

     Evlilikleri de stratejiktir, Şeyh Mahmud Efendi’nin. Şöyle ki: Meselâ en kuzeydeki bir bey ailesi olan Erzurum’daki Hınıslı Ali Ağagil, güçlüdür, Serhat bölgesinin güçlü bir bey ailesidir, onların kızıyla da evlenmiştir, fakat en güney uçtaki Eğil – Piran bey ailelerinden, yani Diyarbekir civarından da Emine Hatun isimli bir hânımı da zevce olarak alır. Farklı uçlardaki bu güçlü ailelerle bu akrabalıklarının temelinde amaç, Kürdistan’da bir örgütlenme yapmaktır.

     İyi bir stratejisttir, Şeyh Said’in babası Şeyh Mahmud Fevzî Efendi. Yani evliliklerinde de, çocuklarını evlendirirken de, bu stratejiyi yürütmüştür. Yani bu nedir? Kürdistan’ın siyasal boşluğu, Kürdistan’ın aleyhineydi. Paramparça oluyor, kan dâvâları oluyor, biribirlerini öldürüyorlar, eziliyorlar. Ama güçlü bir irade etrafında bunlar biraraya gelince, bu defa barış, sulh, selamet oluyor, böyle olunca da ziraatta ve birçok şeyde de ilerleme oluyor. Kan dâvâlarından ve biribirlerini öldürmeden kaynaklanan yoksulluğu da bertaraf ediyorlar. Meselâ Bitlis ve Van taraflarında, Ağrı taraflarında Mala Ğaws ve Hizan şeyhleri, oraları bir bakıma örgütlüyor.

     Kolhisar köyünde takvâ ehli ve hâyâ sembolü bir hânımla evlenen Şeyh Mahmud Fevzî’nin, bu mübârek evliliğinden yedi oğlu dünyaya gelmiştir: Mûhâmmed Said, Bahaddîn, Diyaddîn, Necmeddîn, Tahir, Mehdî ve Abdurrahîm. (NOT: Çocuklarının hepsini de İslamî tedrisat ve terbiye ile yetiştirip Qûr’ân ahlâkı ile büyüten Şeyh Mahmud Fevzî’nin yedi oğlundan dördü, Allâh yolunda canlarını verip şehâdet şerbetini içmişlerdir: Şeyh Said, Şeyh Bahaddîn, Şeyh Diyaddîn ve Şeyh Abdurrahîm.)

     Oğullarının hepsi de İslamî tedrisat ve terbiye ile yetişip Qûr’ân ahlâkı ile büyüdü. Büyüdüklerinde hepsi de İslam âlimi olup yüzlerce talebe yetiştirdiler.

     Bunlardan, Şeyh Mahmud Fevzî Efendi’nin en büyük oğlu olan Mûhâmmed Said, bu kitabın konusu olan Şeyh Said’den başkası değildir.

     Şeyh Mahmud Fevzî, Elâziz’in Palo (Palu), Diyarbekir’in Piran (Dicle) ve Erzurum’un Xînus(Hınıs) ilçelerinde, dergâhların yanında büyük medreseler açmış, bölgenin değerli âlimlerini bu medreselere getirip eğitim vermelerini sağlamıştır. Ayrıca Lıcê (Lice) mîrlerinden olan kayınpederinden kendisine kalan mirasla hayvan ticaretine başlamış, Şam bölgesine hayvan satmış ve Kolhisar köyünü alarak ticaretini geliştirmiştir. Bu vesileyle medreselerin maddî külfetini, savaştan çıkmış, vergi veren halkın üzerinden kaldırmış, fâkir insanlara yardımcı olmuştur. Daha sonraları ticaret alanları genişlemiş, İran, Azerbeycan ve Rusya taraflarına doğru açılmışlardır.

     Şeyh Mahmud Fevzi’den sonra da ailesi, çocukları, hem medresede ilim dersi vererek yeni âlimler yetiştirmekte, hem maneviyât dersleriyle topluma ahlâkî terbiye vermekte, hem irşâd ve teblîğle vakitlerini bereketlendirip sosyolojik ıslâh görevlerini birer öncü ve rehber olarak yerine getirmekte, hem de ticaretle meşgul olup rızıklarını temin etmeye çalışmaktadırlar. Ayrıca halkın dînî ve dünyevî sorunlarındaki en önemli merciî, bu aile olmuştur. Tüm bunlarla birlikte Mıj (Muş) ve Çêwlîk (Bingöl)’te de medreseler açmışlar, Kürdistan’ın büyük beyliklerinden olan Palu Beyliği bu aileye intisap etmiştir.

     Şeyh Ali Septî’nin oğlu Şeyh Mahmud Fevzî Efendi, Piran’a geliyor. Piran’da ciddî bir aydınlanma hareketi başlatıyor. Aşiretleri birleştiriyor, küçük küçük aileleri ve güç sahibi insanları biraraya getiriyor ve ortak bir yönetim altında bunları buluşturuyor. Kan dâvâlarını sona erdiriyor, dâvâlı aileleri barıştırıyor.

     Şeyh Mahmud Fevzî Efendi, Piran’da bir caminin inşaatında bizzat çalışmıştır. Bu cami, o unutulmaz 13 Şubat 1925 günü oğlu Şeyh Said’in konuşma yaptığı ve kıyâmı başlatan camidir. Şeyh Said’in 13 Şubat 1925 günü halka vaaz verdiği cami, yani kıyamın başladığı gün, kıyamı başlatan konuşmayı yaptığı cami, bu cami bizzat babası Şeyh Mahmud tarafından yapılan bir camidir.

     “Piran Orta Camiî” diyorlar. Piran’ın üç tane camisi var; bu orta mahallenin camisi olduğu için bu isimle anılıyor. Cami halen duruyor.

     Şeyh Said Efendi’nin de 1925’te gelip hutbe okuduğu, caminin damından millete va’zeylediği cami, babasının inşaatında görev aldığı cami...

     Şeyh Mahmud Efendi caminin inşaatında bizzat çalışıyor. Temeline ilk taşı Şeyh Mahmud Fevzî Efendi koyuyor. Köylüler diyorlar ki, “Şeyhim, sen niye çalışıyorsun? Sen bırak biz yaparız”, elinden almaya çalışıyorlar. Ama Şeyh Mahmud Efendi bırakmıyor, köylülerle birlikte çalışıyor, O da gayret ediyor teşvik bâbında.

     Taş var orda. Halen duruyor. Diyorlar ki, “Şeyh Mahmud Efendi bu taşı 4 – 5 kişiyle tutup bööööyle getirdi ve buraya koydu”.  Temeline yani.

     Piran (Dicle) halkı hâlâ anlatıyor bunları. Herkes de diyor zaten, “Sel oldu, deprem oldu, her yer yıkıldı ama bu cami yıkılmadı. Çünkü Şeyh Mahmud Efendi inşaatında bizzat çalışmış”. (Halkın inanışı, hani mübârek zât!)

     Ayrıca sulu ve önemli bir bahçe var orda. O bahçeyi de satın alıyor, sonra da vakfediyor, diyor ki, “Bu caminin ve yanındaki medresenin vakfiyesi olsun, talebeler bundan istifade etsin.”

     Ordan geliyor Lice taraflarına. Şeyh Mahmud Efendi böyle senede iki defa tur yapar, geziye çıkardı; Palu’dan, Bingöl üzerinden gelir, Piran tarafından tekrar döner, Lice ve Genç üzerinden tekrar giderdi. Bu bölgelerde de babasının bütün halifelerini, babasının atadığı, Şeyh Ali Septî’nin atadığı halifeleri denetler, icazetlerde bulunur. Aynı zamanda huzursuzluklarla uğraşır, kan dâvâlılarını barıştırır, halkı uyarırdı.

     Şeyh Mahmud Efendi vefât ettiğinde, büyük oğlu, ağabey Şeyh Said Efendi kardeşlerine sahip çıkıyor.

     Şeyh Said Efendi, etraftan birçok yetim ve yoksul aile çocuğunu da getiriyor ve medresede istihdam ediyor. Özellikle 93 Harbi’nden kalma yetimler bunlar. 93 Harbi büyük bir felâkettir ve en büyük acısını da Kürtler çekmiştir. Binlerce insan yetim ve öksüz kalıyor. Elinden geldikçe onlara sahip çıkmaya çalışıyor. Tabiî hangi şartlar altında bunları yapmaya çalıştığını tasavvur etmek bile müşkül; o acılı dönemin şartlarını bilmek lazım. Açlık, yoksulluk, sefalet; hepsi diz boyu.

     Şeyh Mahmud Fevzî Efendi, çocuklarının yetişmesine büyük bir ehemmiyet vermiş, onları bölgedeki en birikimli âlimlerin yanına göndermiş, bazen de âlimleri medresesine dâvet edip ders verme olanaklarını sağlamıştır.

     Büyük bir zât ve mübârek bir âlim olan, ömrünü İslam ve Qûr’ân yolunda talebe yetiştirmeye adayan Şeyh Mahmud Fevzî Efendi, en başta kendi oğullarının hepsini de İslamî tedrisat ve terbiye ile yetiştirip Qûr’ân ahlâkı ile büyütmüştür.

     Yedi oğlundan dördünün Allâh yolunda şehîd olması, bunu tek başına anlatmaktadır.

≈ ŞEYH SAİD’İ YAKINDAN TANIYALIM ≈

     Şeyh Said’in bizzat kendisi ve mübarek yaşamı, bereketli ömrü, son yılında gerçekleştirdiği âzîz kıyamdan bile çok daha fazla örnek teşkil edecek mahiyettedir. Bunu rahatlıkla söylemek mümkün.

     Şeyh Said o kadar güzel bir insandı ki, O’nu sözle, kelimelerle anlatabilmek, o güzelliği sohbetlere sığdırabilmek mümkün değil.

     Bu coğrafyada öyle bir insanın yaşamış olmasını ve bize de kutlu bir miras bırakmış olmasını, sonraki nesiller olan bizler Allâh’ın bir lütfu olarak görmeliyiz. O mirası sahiplenmeli, devam ettirmeliyiz.

     ► Şeyh Said’in Doğumu

     1865 yılında, Mezire (Elâzığ) ilinin Palo (Palu) ilçesinde Şeyh Mahmud Fevzî Efendi’nin bir oğlu olur. Adını “Muhammed Said” koyarlar. İşte bu çocuk, 60 yıl sonraki kıyâmın rehberi Şeyh Said’dir.

     Şeyh Ali Sebtî’nin en büyük oğlu olan Şeyh Mahmud Fevzî’nin ilk çocuğudur, Muhammed Said.

     Muhammed Said bebek “kırkını çıkardığında” (40 günlük olduğunda), bebeği alıp dedesi Şeyh Ali Sebtî’ye götürürler. Şeyh Ali Sebtî ayağa kalkar, torununu kucağına alır, minik ve taptaze boynundan öper ve şöyle der: “Torunum Said, Ümmet’in Said’i olacaktır.”

     ► Şeyh Said’in Çocukluğu

     Şeyh Said’in çocukluğunun ilk yılları Palu’da geçer. Daha sonra babası Şeyh Mahmud Fevzî Efendi tarafından Hınıs’a yerleştirilip ikâmet ettirilmiş, burada medrese tahsili görmeye ve “Fıkıh”, “Tefsîr” ve “Hâdis” dersleri almaya başlamıştır.

     Babası Şeyh Mahmud Fevzî’nin o zamanlar Mezire (Elâzığ) ilinin Palo (Palu) ilçesi, Kalikala(Erzurum) ilinin Xînus (Hınıs) ilçesi ve Diyarbekir (Diyarbakır) ilinin Piran (Dicle) ilçesinde medreseleri vardı. İlmî tahsilini babası Şeyh Mahmud Fevzî’nin medreselerinde, bölgenin en birikimli âlimlerinin yanında yapan küçük Said, Palu’da Şeyh Hasan, Mıj (Muş)’ta Molla Mûhâmmed, Mılazgîr (Malazgirt)’de Molla Musa ve Molla Abdulhamîd’in yanında okur. Müthiş bir zekâya sahip olan ve henüz çocukluk çağında bu kıvrak zekâsı fark edilen küçük Said, babası tarafından özel bir eğitime tabi tutularak en yetenekli mollalardan İslamî ilimler alanında ciddî bir eğitim alır.

     ► Şeyh Said’in Eğitimi

     Şeyh Said Efendi, zamanındaki âlimler içerisinde en muteber âlimlerin başında gelmektedir. Klasik medrese usûlüne vakıf olup, birçok kitabı ezbere dahi okuyabiliyordu. Ezberlediği normal hacimli birçok eserin yanında “İbn-i Abidîn”, “Tefsîr-ul Celâleyn” ve“Sahîh-i Buharî” gibi büyük hacimli kaynak eserleri ezbere bilir, “Melayê Cezirî Divânı”nı ve birçok divânı ezbere okurdu.

     Şeyh Said, İslamî eğitim sistemine göre tedrisat yapan medreselerde eğitim görmüş,dönemin en iyi dîn tedrisinden geçmiş, “Bediî”, “İstiare”, “Tefsîr”, “Hadîs”, “Usûl-i Fıqh”, “Sarf” ve “Nahîw” okumuştur. “İstiare”, “Bediî” ve “Beyan”ın kısımlarındandır. Şeyh Said dînî ve beşerî ilimleri aynı anda tahsil etmiş, her iki alanda da akademik donanımını tamamlamış eşsiz bir âlimdi. “İslam Felsefesi”, “Eski Yunan Felsefesi”, “Mantık”, “Astronomi”, “Felsefe”, “Geometri” ve “Matematik” derslerini okumuştu. Arapça’yı Kürtçe kadar iyi konuşuyor, okuyor ve yazıyordu.

     Şeyh Said, gençlik yaşından itibaren çevresinde ve ilim merkezlerinde sivrilmiş, tanınan ve itibar edilen bir kişilik olmuş, olgunluk çağında ise bölgede tartışmasız kabul gören saygınlığına, Nakşibendîlik’in “Postnişînlik” ünvânını eklemişti.

     Babası Şeyh Mahmud Fevzî Efendi’nin vefâtıyla medrese ve tekke hizmetlerini yürütme vazifesi, ailenin büyüğü olan Şeyh Said Efendi’ye kalır.

     Şeyh Said’in torunu Abdulillâh Fırat’ın açıklamalarına göre, Şeyh Said’in kendisine bağlı 400’e yakın medresesi ve 500’e yakın tekkesi mevcut idi. Şeyh Said’in tüm bu kurumlarla teşkilâtsal bir bağı vardı. Bu medreselerin en bilinenleri Palu, Piran (Dicle), Hınıs, Bingöl ve Muş’taki medreselerdi.

     Şeyh Said’in kütüphanesinde 10 bin yazma, 10 bin de matbu olmak üzere 20 bin cilt kitabı vardı. Bu eserlerin tümü kıyâmdan sonra laik rejim tarafından yakılmıştır.

     ► Şeyh Said’in Şemali

     Şeyh Said uzun boylu, esmer tenli ve narin yapılıydı. Temizlik ve şıklığa büyük özen gösteriyor, gabardin şalvarın üstüne, önü ibrişim işlemeli “Halep işi kırk düğme” yelek ve onun üstüne de pelerin giymeyi seviyordu. Ağarmış, apak olmuş sakalını kınalıyor, kızıl parıltı veriyordu. İslamiyet’te kına ve erkeklerin gözaltına sürme çekmesi sünnetti. O da Kürt erkekleri arasında yaygın olan modaya uyarak, ağarmış sakalını kınalıyor, kirpiklerinin altına sürme çekiyordu.

     Şeyh Said’in yüzü çok güzeldi. Gözleri derin, bakışları çok tatlıydı. O kadar güzel bir yüzü ve o derece tatlı bakışları vardı ki, yaşı ne kadar ilerlemiş olursa olsun genç bir delikanlı gibi dururdu. Simâsı, gözleri, bakışları, görende hayranlık bıraktırırdı.

     ► Şeyh Said’in Evlilikleri ve Çocukları

     Şeyh Said ömrü boyunca üç defa evlendi. İkinci ve üçüncü evliliklerini, hânımı vefât ettikten sonra yaptı.

     Mezire (Elâzığ) ilinin Palo (Palu) ilçesinden olan Şeyh Said, ilk evliliğini Çêwlîk (Bingöl)ilinin Çan (Göltepesi) köyünden Şeyh Ahmed’in kızı Emine Hanım’la yaptı ve bu evlilikten üçü erkek dördü kız olmak üzere yedi çocuğu oldu.  (Şeyh Said’in kayınbabası olan Çanlı Şeyh Ahmed, kapatılan Refah Partisi Bingöl Milletvekili, şu anda ise Halkın Sesi Partisi / HAS Parti Genel Başkan Yardımcısı Hüsamettin Korkutata’nın dedesinin babasıdır.)

     Döneminin en büyük İslam &a
Düzenleyen: Ronahiyaislam